Thạch vĩ

Tên khoa học: Herba Pyrrosiae cheareri, thuộc họ Dương xỉ Polypodiaceae.
Tên khác: Thạch bì, Thạch lan, Phi đao kiếm, Kim tinh thảo, Thạch vi.
Bộ phận dùng: Toàn cây của cây Cỏ lưỡi mèo.thuộc họ Dương xỉ Polypodiaceae.

Mô tả cây thuốc:
Thạch vĩ là cây thảo sống nhiều năm cao 10-30cm, có thân rễ bò dài mang vẩy thon, bìa gợn sóng. Cuống 2-10cm, mảnh, có đốt ở gốc; phiến hơi đa dạng, tròn dài, nhỏ hay hẹp thon dài 8-18cm, rộng 2-5cm, dai, gân phụ rõ, mặt trên gần như không lông, mặt dưới có lông hình sao vàng hoe. ổ túi bào tử phủ trọn mặt dưới, màu đỏ đậm; bào tử xoan, nâu nhạt.

Cây mọc bám trên đá trong rừng núi, gặp nhiều nơi ở các tỉnh miền núi Cao Bằng, Lạng Sơn, Lào Cai, Vĩnh Phú, Hà Tây đến Thừa Thiên- Huế vào tận Ðà Lạt (Lâm Ðồng); có nơi cây mọc thành những đám rất lớn.

Thu hái, chế biến Dược liệu: Người ta dùng lá (toàn cây hay thân rễ) tươi, rửa sạch, cắt đoạn, phơi khô. Có thể thu hái quanh năm.

Tính vị: Vị hơi đắng, tính bình.

Tác dụng dược lý:
Tác dụng trên giun đất. Lấy 350g cây, dùng ête êtilic lấy kiệt trong máy soxhlet . Bốc hơi chỗ êtê, sẽ được chừng 13g cao. Chất cao này không có tác dụng trên giun đất. Bã còn lại sau khi chiết bằng ête,được chiết bằng cồn 900, rồi bốc hơi rượu sẽ được 14g cao mền. Hòa tan cao này trong nước cất. Dung dịch cao này trong nước với nồng độ 5% thử trên giun đất, làm giun chết sau 45 phút.

Phòng thí nghiệm ký sinh trùng thuộc Trường Đại học Y khoa Hà Nội (1960) có thử tác dụng trên nhiều loại ký sinh trùng khác nhau, thì thấy có tác dụng rõ rệt đối với sán lá ruột (Fascilopis buski) : Ký sinh trùng chết 15 phút sau khi cho thuốc.

Tác dụng của Thạch vĩ:

– Viêm thận thuỷ thũng.
– Viêm nhiễm niệu đạo, sỏi niệu đạo.
– Bế kinh.
– Viêm phế quản, viêm bàng quang.
– Suyễn khan (háo suyễn), phổi có mủ.
– Khạc ra máu, nôn ra máu, đái ra máu, đại tiện ra máu, băng lậu.
– Dân gian vẫn dùng làm thuốc lợi tiểu chữa bệnh đái buốt, đái dắt, viêm niệu đạo, đái ra máu, đái ra sỏi, … nhưng khi dùng phải bỏ những lông trên lá.

Liều dùng, cách dùng: 5 – 10g, dùng độc vị lượng có thể gấp đôi.

– Thanh nhiệt lợi thủy, hoạt lợi thông khiếu: Thạch vĩ 8 g, xa tiền tử 12 g, hoạt thạch 12 g, cam thảo 4 g, xích linh 12 g, mộc thông 6 g, cù mạch 8 g, đông quỳ tử 8 g, kim tiền thảo 30 g, kê nội kim 10 g, xuyên sơn giáp 10 g, vương bất lưu hành 15 g. Sắc uống ngày 1 thang.
– Thanh nhiệt lợi thấp, bài thạch thông lâm: Giáng thạch thang: giáng hương 3 g, thạch vĩ 10 g, hoạt thạch 10 g, ngư não thạch 10 g, kim tiền thảo 30 g, hải kim sa 10 g, kê nội kim 10 g, đông quỳ tử 10 g, ngưu tất 10 g, cam thảo tiêu 3 g. Sắc uống ngày 1 thang. Uống 15 thang.