Thương Nhĩ Tử

Tên khác: Ké đầu ngựa, Phát ma, Mác nháng….

Thương nhĩ tử là cây thảo, sống hàng năm, cao 50-80cm, ít phân cành. Thân hình trụ, cứng, có khía, mầu lục, đôi khi điểm những chấm mầu nâu tím, có lông cứng. Lá mọc so le, hình tim-tam giác, dài 4-10cm, rộng 4-12cm, chia 3-5 thùy, mép khía răng không đều, có lông ngắn và cứng ở cả hai mặt, gân chính 3, cuống lá dài 10cm, có lông cứng. Cụm hoa mọc ở đầu cành hoặc kẽ lá, mầu lục nhạt, gồm hai loại đầu, cùng gốc; những đầu ở phía trên nhỏ mang hoa lưỡng tính, những đầu khác mang hoa cái; lá bắc xếp thành hai hàng, có lông; hoa lưỡng tính hình ống, không có mào lông, tràng có 5 thùy, nhị 5; hoa cái không có tràng và mào lông. Quả bế đôi, hình trứng, có hai sừng nhọn ở đầu và phủ đầy gai móc; dài 12-15mm, rộng 7mm; Mùa hoa quả: tháng 5-8.

Phân bố: Cây mọc hoang khắp nơi trong nước ta.

Bộ phận dùng: Quả của cây Ké đầu ngựa.

Thu hoạch vào mùa thu, khi quả già chín, lúc trời khô ráo, hái lấy quả, loại bỏ tạp chất và cuống lá, phơi hoặc sấy nhẹ ở 40 – 45oC cho đến khô.

Vị thuốc Thương nhĩ tử là quả hình trứng hay hình thoi, dài 1,2 – 1,7 cm, đường kính 0,5 – 0,8 cm. Mặt ngoài màu xám vàng hay xám nâu, có nhiều gai hình móc câu dài 0,2 – 0,3 cm, đầu dưới có sẹo của cuống quả. Vỏ quả rất cứng và dai. Cắt ngang thấy có hai ngăn, mỗi ngăn chứa một quả thật (quen gọi là hạt). Quả thật hình thoi có lớp vỏ rất mỏng, màu xám xanh rất dễ bong khi bóc phần vỏ quả giả. Hạt hình thoi, nhọn hai đầu, vỏ hạt màu xám nhạt có nhiều nếp nhăn dọc, gồm hai lá mầm dày, bao bọc cây mầm, rễ và chồi mầm nhỏ nằm ở phía đầu nhọn của hạt.

Tính vị: Vị ngọt, hơi đắng, tính ôn.

Quy kinh: Vào kinh phế.

Thành phần hoá học: Alcaloid, saponin, chất béo, iod.

Tán phong thấp, thông tỵ khiếu. Nhức đầu do phong hàn, viêm mũi, chảy nước mũi, chữa mụn nhọt, mẩn ngứa, đau đầu do phong hàn, chân tay co rút, đau khớp do phong thấp.

Cách dùng, liều lượng: 10 – 16g một ngày, dạng thuốc sắc hay thuốc cao.

Trị viêm mũi, viêm xoang vô cùng hiệu quả: Phòng phong giúp trừ thấp, kết hợp với Bạch chỉ, bạc hà và Thương nhĩ tử giúp phòng các chứng hàn, phong, thấp xâm nhập. Ngoài ra, 2 vị thuốc dưỡng vệ, bổ khí là Bạch truật và Hoàng kỳ giúp tăng cường chức năng các cơ quan nội tạng, bảo vệ và tăng cường mức độ thích nghi với những tác nhân bên ngoài môi trường.

– Huyết hư kèm nhức đầu, ứ huyết không dùng.

– Thương nhĩ tử kỵ thịt lợn (heo).