Mạch môn đông còn gọi là mạch môn, củ tóc tiên. Mạch môn đông là rễ phình ra thành củ phơi hay sấy khô của cây tóc tiên (Ophiopogon japonicus Wall.), họ Thiên môn (Asparagaceae). Mạch môn đông có chứa các hợp chất saponin steroid, bêta-sitosterol, acidamin, glucose, sinh tố A. Theo Đông y, mạch môn vị ngọt, hơi đắng, tính hàn; vào phế, vị, tâm. Có tác dụng dưỡng âm nhuận phế, ích vị sinh tân, thanh tâm trừ phiền. Dùng cho các trường hợp phế âm hư, vị âm hư, tâm hỏa vượng với các triệu chứng ho khan, thổ huyết, khái huyết (lao, áp-xe phổi…), họng miệng khô, táo bón, lòng bàn tay bàn chân nóng; đái tháo đường, đái ít, nước tiểu đỏ sẫm. Dùng dưới dạng nấu, sắc, hãm…
Mạch môn đông được dùng làm thuốc trong các trường hợp:
Nhuận phế dịu ho:
Bài 1: mạch môn 20g, thạch cao 20g, tang diệp 12g, cam thảo 4g, hồ ma nhân 12g, a giao 12g, hạnh nhân 12g, đảng sâm 12g, tỳ bà diệp 12g. Sắc uống. Trị táo nhiệt tổn thương đến phổi, ho nặng thành suyễn, đau họng.
Bài 2: mạch môn 20g, bán hạ 6g, đảng sâm 12g, cam thảo 4g, gạo tẻ 20g, đại táo 4 quả. Sắc uống. Trị chứng phế nhiệt tổn thương phần âm, họng khô, miệng khát, lưỡi đỏ, phổi yếu, ho ra nước bọt.
Thanh tâm trừ phiền:
Bài 1: mạch môn đông 20g, sinh địa 20g, huyền sâm 12g. Sắc uống. Trị chứng tân dịch kém, táo bón.
Bài 2: mạch môn 9g, kim ngân hoa 9g, cát cánh 6g, cam thảo 6g. Cho trong ấm, đổ nước sôi hãm như pha trà. Dùng cho các trường hợp đau sưng họng, họng khô miệng khát.
Món ăn bài thuốc có mạch môn:
Bài 1. Cháo mạch môn: mạch môn tươi 50g, sinh địa tươi 50g, gừng tươi 20g. Cả ba thứ này ép lấy nước; gạo tẻ 100g, ý dĩ 50g cùng nấu cháo. Khi gần được cháo cho 3 thứ nước ép trên vào khuấy đều thành dạng cháo loãng. Dùng cho các trường hợp nhiễm độc thai nghén nôn oẹ không ăn uống được.
Bài 2. Mạch môn hầm tim lợn: mạch môn 20g, hạt sen 15g, tim lợn 1 quả. Tim lợn rửa sạch thái lát; tất cả cùng được nấu nhừ, thêm gia vị. Dùng cho người cao tuổi kích ứng mất ngủ.
Bài 3. Sữa mạch môn ô mai: mạch môn 20g, ô mai 12g, sữa bò 30ml. Mạch môn, ô mai cùng sắc lấy nước bỏ bã, thêm sữa, khuấy đều. Dùng cho các trường hợp đái tháo đường, khô miệng khó nuốt, nuốt đau, khát nước.
Kiêng kỵ: Ho do ngoại cảm phong hàn, đàm thấp, đầy trướng bụng, tiêu chảy không dùng.
Theo: SKĐS
