Tầm Xoọng
(Severina Monophylla)
Dược Liệu tầm xoong còn có tên gọi khác: Gai xanh, Quýt gai, Ðộc lực, Mền tên.
Tên khoa học: Severina Monophylla (L.)
Mô tả cây thuốc:
Tầm xoọng là cây nhỡ phân nhánh nhiều, cao 1-2m, nhẵn, có gai thẳng dài đến 3-4cm, nằm ở nách lá. Lá nguyên, rất dai, xoan dài 1,5-5cm, tròn hay lõm ở đầu, thon hẹp hay tròn ở gốc không lông, dày, cứng, có điểm tuyến, gân bên khít nhau, gân mép đi gần sát mép, mép uốn xuống, cuống ngắn 3-4mm. Hoa trắng, gần như không cuống, xếp thành nhóm nhỏ ở nách các lá. Quả nạc, đen, hình cầu, đường kính 10-12mm, có 2 hạt. Ra hoa tháng 6-8, quả tháng 9-12.
Phân bố: Loài của Nam Trung Quốc và Việt Nam. Cây mọc phổ biến ở miền Bắc Việt Nam và dọc theo duyên hải các tỉnh miền Trung.
Bộ phận dùng: Rễ, lá và quả.
Thu hái, sơ chế: Thu hái rễ, lá quanh năm, rễ rửa sạch thái phiến, phơi khô dùng dần. Lá phơi trong râm đến khô. Quả hái khi còn xanh, phơi khô.
Tính vị: Vị đắng, tính mát hơi ấm, có mùi thơm.
Thành phần hóa học:
Tinh dầu, quả xanh chứa chất nhầy. Vỏ rễ có severifolin, N-methylseverifolin, atalaphylin, N-methylatalaphylin, 5-hydroxy-N-methyl-severifolin.
Tác dụng của Tầm xoọng:
Khư phong giải biểu, hóa đàm chỉ khái, hành khí chỉ thống. Được dùng trị ho do cảm mạo, viêm nhánh khí quản, sốt rét, đau dạ dày, đau bụng, viêm xương khớp do phong thấp, đau lưng.
Liều dùng: Rễ từ 30 đến 40 g, lá từ 12 đến 15 g. Sắc nước uống.
Bài thuốc có Tầm xoọng:
+ Chữa cảm cúm, sốt ho: Là tầm xoọng 40 g, chỉ thiên 20 g, nhân trần 20 g. Tất cả đem sắc lên, uống nóng và đắp chân cho ra mồ hôi.
+ Chữa phong thấp, lưng gối chân tay, gân xương đau nhức: Tầm xoọng, cốt khí, bưởi bung, hoàng lực, rễ gắm, dây đau xương, cẩu tích, kim cang, cỏ xước, mỗi vị 15 g. Sắc uống. Hoặc dùng rễ tầm xoọng 16 g, thổ phục linh 12 g, ngưu tất 12 g, thiên niên kiện 8 g. Tất cả thái nhỏ, ngâm rượu uống. Có thể nấu thành cao rồi pha rượu mà dùng.
+ Mụn nhọt sưng tấy: Lá tầm xoọng giã nhỏ chung với giấm để đắp lên mụn. Nếu mụn nhọt hay vết thương lở loét thì dùng lá tầm xoọng nấu nước rửa. Sau đó lấy lá tầm xoọng và thanh táo rửa sạch bằng nước muối, giã nhỏ đắp rịt.
+ Viêm phế quản, ho: Rễ tầm xoọng, rễ bồ hòn, mỗi vị 30 g, cẩm (peristrophe bivalvis) 15 g, cò ke 15 g. Tất cả sắc nước uống.
+ Đau dạ dày: Rễ tầm xoọng 30 g, quýt 6 g, củ gấu, màng tang, mỗi vị 10 g. Tất cả sắc nước uống.
+ Sốt rét: Rễ tầm xoọng từ 30 đến 60 g, sắc lấy nước. Uống trước khi lên cơn sốt 4 giờ. Cứ cách từ 3 đến 5 ngày lại uống đợt khác.
