Cây tỳ giải được dùng làm thuốc lợi tiểu tiện, uống vào có tác dụng tiêu độc, chữa mụn nhọt, đau gân cốt, lưng gối đau mỏi, phong thấp, đau nhức mình mẩy…
Tên khoa học: Dioscorea tokoro.
Cây tỳ giải dùng thân rễ. Nên chọn loại chắc, khi thái lát phơi khô có màu nâu, hoặc trắng ngà, đều, không mối mọt là tốt, loại thâm đen cũ nát mối mọt là thứ xấu. Không nhầm với củ Thổ phục linh còn gọi Thổ tỳ giải. Củ có màu nâu hơn, dây không có gai.
Trong dân gian. Tỳ giải được dùng làm thuốc lợi tiểu tiện, uống vào có tác dụng: Tiêu độc, chữa mụn nhọt, đau gân cốt, lưng gối đau mỏi, nước tiểu có phản ứng axit.
Tỳ giải có thể khai thác quanh năm, nhưng tốt nhất vào mùa thu đông. Đào củ về, rửa sạch đất, phơi khô có khi thái thành từng miếng mỏng rồi mới phơi cho chóng khô.
Tỳ giải còn dùng để duốc cá, tán nhỏ, thả xuống nước, cá ăn phải sẽ nổi lên mặt nước.
Hiện nay tỳ giải còn là nguồn nguyên liệu được nhiều nước dùng chiết saponin sterolic, nguyên liệu trung gian chế hocmon và coctizon.
Thành phần hóa học:
Theo Nhật Bản dược học tập chí, trong cây tỳ giải có hai chất saponozit là dioxin và dioscorea sapotoxin. Dioxin là hợp chất có tinh thể, độ chảy 2880C, tan trong nước, tan trong cồn, cồn metylic, không tan trong nước, hơi tan trong axeton, có độ chảy.
Theo đông y:
Tỳ giải có vị đắng, tính bình. Vào kinh Can, Vị, Bàng quang. Có tác dụng táo thấp, lợi tiểu, tiêu độc, lợi gân cơ.
Chủ trị: Bạch trọc, gân cốt tê đau, viêm Bàng quang, tiểu buốt, trị thấp nhiệt sang độc, dị ứng ngoài da, bệnh mẩn ngứa vv.
Ngày dùng 6 – 12g.
Một số bài thuốc từ cây tỳ giải:
Trị tiểu nhiều lần nước tiểu đục có chất nhờn: Tỳ giải, Ô dược, Ích trí nhân, Thạch xương bồ, lượng bằng nhau. (Có bài thêm: Phục linh, Cam thảo). Tán bột mịn, mỗi lần uống 8 – 12g, cho ít muối sắc nước uống nóng. Nếu dùng thuốc thang sắc uống, tùy tình hình bệnh mà gia giảm. Tác dụng: Ôn thận lợi thấp, phân thanh khử trọc. (Bài Tỳ Giải Phân Thanh ẩm).
Chữa tiểu cặn lắng, sỏi tiết niệu: Tỳ giải, Kim tiền thảo, Ý dỹ, Cỏ xước, Ô dước mỗi vị 12-16g. Sắc uống nhiều ngày. (Kinh Nghiệm Dân Gian).
Trị hai chân nhức mỏi, lở ngứa (do thấp nhiệt): Tỳ giải 14g, Ý dỹ 16g, Ngưu tất 14g, Hà thủ ô 12g, Mộc qua 12g, Đỗ trọng dây 12g, Đương quy 14g, Đơn sâm 12g, Cam thảo 4g. Sắc uống ngày một thang. (Kinh Nghiệm Dân Gian).
Chữa đau lưng, tiểu buốt, tiểu gắt, viêm tiết niệu (do thấp nhiệt): Sinh địa 20g, Hoài sơn 16g, Đơn bì 14g, Sơn thù 12g, Phục linh 12g, Trạch tả 12g, Tỳ giải 12g, Hoàng bá 12g, Ngưu tất 12g. Sắc uống. (Kinh Nghiệm Dân Gian).
Trị mụn nhọt ngứa gải da chảy nước vàng, (do thấp nhiệt): Tỳ giải 20g, Bạch tiên bì 12g, Cam thảo 8g, Kim ngân hoa 16g, Thổ phục linh 40g, Thương nhĩ tử 20g, Uy linh tiên 12g. Sắc uống. (Kinh Nghiệm Dân Gian).
Chè thuốc tỳ giải: tỳ giải 16g, ích trí nhân 12g, thạch xương bồ 12g, ô dược 12g, cam thảo cành 8g. Sắc uống. Ôn thận lợi thấp. Trị tiểu đục, tiểu dắt do thấp nhiệt.
Chè thuốc trình thị tỳ giải: tỳ giải 8g, hoàng bá 2g, phục linh 4g, đan sâm 6g, tâm sen 3g, thạch xương bồ 2g, bạch truật 4g, xa tiền tử 6g. Sắc uống. Trị tiểu nhỏ giọt do thấp nhiệt.
Trị tiểu đục, sỏi tiết niệu: tỳ giải 12g, kim tiền thảo 16g, ý dĩ 16g, ngưu tất 12g, ô dược 12g. Sắc uống nhiều ngày.
Chữa viêm đường tiết niệu, tiểu buốt, tiểu rắt: tỳ giải 12g, sinh địa 20g, hoài sơn 16g, hoàng bá 12g, đan bì 12g, sơn thù 12g, phục linh 12g, trạch tả 12g, ngưu tất 12g. Sắc uống.
Hoàn tỳ giải: tỳ giải 12g, ngưu tất 12g, bạch truật 12g, đan sâm 16g, phụ tử 8g, chỉ xác 8g. Các vị nghiền thành bột mịn, luyện với mật làm hoàn. Mỗi lần uống 12g, uống với rượu nóng. Trị tê thấp, mình mẩy và chân tay đau nhức không đi lại được.
Trị thấp nhiệt làm hai chân nhức mỏi, đi lại khó khan: tỳ giải 12g, ý dĩ 16g, ngưu tất 12g, hà thủ ô 12g, mộc qua 12g, đỗ trọng 12g, đương quy 12g, đan sâm 12g, cam thảo 4g. Sắc uống.
Chữa mụn nhọt, lở ngứa: tỳ giải 20g, bạch tiên bì 12g, kim ngân 16g, thổ phục linh 32g, thương nhĩ tử 16g, uy linh tiên 12g, cam thảo 6g. Sắc uống. Chữa mụn nhọt, ngứa lở ngoài da, chảy nước vàng do thấp nhiệt.
Lưu ý:
Người âm hư hoả vượng, thận hư sinh ra đau lưng cấm uống.
Mua bán dược liệu:
Giá bán tham khảo: 180k/kg.
