Hoàng tinh
(Polygonatum kingianum coll)
Tên khác: Củ cây cơm nếp.
Tên khoa học: Polygonatum kingianum coll. Et Hemsl. Họ Hành Tỏi (Liliaceae).
Mô tả cây thuốc :
Hoàng tinh là cây thảo, sống lâu năm. Thân rễ mập, mọc ngang chia thành những lóng tròn có sẹo to, lõm nom như cái chén và nhiều ngấn ngang. Thân đứng, nhẵn, cao khoảng 1m, góc thân có những đốm tía. Lá mọc so le, có phiến thon, to đến 20x4cm, mỏng, cuống ngắn 3-5mm. Hoa ở nách lá, rủ xuống, cuống hoa 1cm, bao hoa gồm 6 phiến dài 9mm, ống đài 3-4mm, nhị 6, chỉ nhị dẹp, bản tròn. Quả mọng hình cầu hơi có 3 cạnh khi chín màu tím đen. Mùa hoa tháng 3 – 5, mùa quả 6 – 8.
Bộ phận dùng: Thân rễ (Rhizoma Polygonati).
Phân bố: Cây mọc hoang ở những nơi rừng ẩm ở các tỉnh miền Bắc như các tỉnh Lào Cai, Sơn La, Cao Bằng, Nghệ An, Yên Bái…
Thu hái:
Thu hoạch củ vào mùa thu – đông. Rửa sạch, đồ chín, phơi hoặc sấy khô. Khi dùng đun với nước mật, rồi phơi khô. Đồ và phơi như vậy 9 lần đến khi có màu đen đen như củ Thục địa là được. Nếu không nấu như trên thì vị ngứa không dùng được.
Thành phần hoá học: Chất nhầy, tinh bột, đường.
Bào chế:
– Hoàng tinh: Lấy hoàng tinh sạch, ủ mềm, thái phiến dày, phơi hoặc sấy khô.
– Tửu Hoàng tinh (chế rượu): Lấy Hoàng tinh sạch, trộn với rượu, cho vào thùng đậy nắp, đun trong cách thuỷ để dược liệu hút hết rượu, lấy ra cắt lát dày, phơi khô. Cứ 100 kg Hoàng tinh dùng 20 lít rượu.
Tác dụng của Hoàng tinh: Kiện tỳ, nhuận phế, ích thận.
Công dụng của Dược liệu: Tỳ vị hư nhược, cơ thể mệt mỏi, sức yếu, miệng khô, ăn kém, phế hư ho khan, tinh huyết bất túc, nội nhiệt tiêu khát.
Cách dùng, liều lượng: Ngày dùng 12 – 16g, dạng thuốc sắc, thuốc bột, dùng riêng hay phối hợp với các thuốc khác.
Bài thuốc có Hoàng tinh:
1. Chữa các chứng hư tổn suy nhược: Hoàng tinh nấu và phơi 9 lần, nhai ăn hoặc tán bột ăn với cháo (Nam dược thần hiệu).
2. Mạnh gân xương, làm đen tóc và chữa các bệnh: Hoàng tinh, phối hợp với Thương truật, Địa cốt bì, Trắc bá diệp, Thiên môn để ngâm rượu (Vệ sinh yếu quyết).
3. Thuốc bổ sinh tân dịch: Hoàng tinh 25g, Ba kích 20g, Đảng sâm 10g, Thục địa 10 g. Tất cả thái mỏng, ngâm với một lít rượu 30 độ, thỉnh thoảng lắc đều khi dùng, pha thêm 100ml xi rô đơn. Ngày dùng 3 lần, trước 2 bữa ăn và khi đi ngủ, mỗi lần 1 chén nhỏ.
Kiêng kỵ: Người phế vị có đờm thấp nặng, không nên dùng.
Chú ý: Củ Hoàng tinh hay Củ dong thường bán ở chợ là thân rễ cây Maranta arundinacea Lin. chỉ dùng làm thực phẩm hay làm tá dược, không làm thuốc.
