Cây thổ cao ly sâm dùng chữa suy nhược người ốm yếu, thể hư ra nhiều mồ hôi, Phế hư ho phổi ráo, đái dầm, kinh nguyệt không đều, thiếu sữa…
Tên khoa học: Talinum triangulare.
Cây thổ cao ly sâm, hay còn gọi là thổ nhân sâm, sâm đất, sâm thổ cao ly, sâm mồng tơi, sâm sam.
Theo y học hiện đại, người ta đã nghiên cứu chất octacosanol trong cây Thổ cao ly sâm có tác dụng chống siêu vi gây bệnh herpes, các viêm nhiễm ngoài da, hỗ trợ chữa bệnh Parkinson, bệnh tim và làm hạ Cholesterol máu.
Theo kinh nghiệm, nhân dân nước ta thường dùng lá Thổ cao ly sâm nấu canh ăn cho mát, để giải nhiệt, dễ tiêu hóa, nhuận tràng. Lá giã nát dùng ngoài để chữa các vết loét, ung nhọt. Củ dùng làm thuốc bổ, chữa suy nhược cơ thể, chữa ho, người ra nhiều mồ hôi, đái dầm, kinh nguyệt không đều, thiếu sữa. Ngày dùng 20 – 30g sắc uống trong ngày. Có thể dùng rễ Thổ cao ly sâm thái nhỏ, hãm với nước sôi làm trà uống hàng ngày.
Trên thế giới nhiều nước dùng Thổ cao ly sâm làm thuốc bổ.
Tại Indonesia còn dùng chữa các bệnh về gan thận và làm thuốc tăng tính kích dục.
Tại Dominique nước cốt sắc từ lá dùng chữa đau cổ.
Thành phần hóa học:
Thành phần hóa học: Trong cây Thổ cao ly sâm có các chất phitosterol, saponin, flavonoid, tanin, steroid và các chất vô cơ K, Na, Ca, Mg, Fe.
Rễ chứa I-hexacosanol, I-octacosanol, I-triacontanol, campestrol, stigmasterol, jo-sitostero (theo TSKH. Trần Công Khánh).
Trong rễ Thổ cao ly sâm có các dẫn xuất phenolic (theo GS.TS. Đỗ Tất Lợi).
Theo đông y:
Theo y học cổ truyền, thổ nhân sâm có vị ngọt, tính bình; có tác dụng bổ trung ích khí, nhuận phế sinh tân. Thường dùng chữa suy nhược ốm yếu, thể hư ra nhiều mồ hôi, tỳ hư tiêu chảy, đái dầm, kinh nguyệt không đều, thiếu sữa…
Bộ phận dùng làm thuốc là lá và rễ nhưng thường là lấy rễ củ. Sau khi trồng một năm đã có thể thu hoạch rễ củ, nhưng tốt nhất là sau 3 năm, có củ già. Ðào về, rửa sạch cắt bỏ rễ con.Lúc mới đào, rễ có màu hồng đẹp. Ðem phơi hay sấy khô và để lâu sẽ có màu đen xám.Khi dùng thái mỏng, tẩm nước gừng hoặc nước đường, đồ chín.
Một số bài thuốc từ cây Thổ Cao Ly Sâm:
– Chữa sau khi ốm, cơ thể hư nhược, nhọc mệt gầy yếu, kinh nguyệt không đều: Dùng mỗi lần 40-80g củ tươi. Sắc uống. Hoặc dùng 20-30g củ, phối hợp với các vị thuốc khác. Sắc uống. (Kinh Nghiệm Dân Gian).
– Trị ho khan, không có đàm Phế âm hư: Thổ cao ly sâm 12g, Sa sâm 12g, Mạch môn 12g, Bách hợp 12g, Bối mẫu 12g. Sắc uống ngày 1 thang. (Kinh Nghiệm Dân Gian).
– Trị tiêu khát miệng khô khát (tiểu đường): Thổ cao ly sâm 20g, Thái tử sâm 16g, Sinh địa 12g, Sơn dược 20g, Ngũ vị tử 8g, Mạch môn 12g. Sắc uống. (Kinh Nghiệm Dân Gian).
– Chữa chứng ho khan, do Phế nhiệt: Thổ cao ly sâm 20g, Tang bạch bì 12g, Phục linh 12g, Mạch môn 12g, Trần bì 10g, Cát cánh 8g, Cam thảo 3g, Đại táo 3 quả. Sắc uống. (Kinh Nghiệm Dân Gian).
– Chữa táo bón: Thổ cao ly sâm lá, Rau đay, Mùng tơi, liều vừa đủ nấu canh cua ăn thường xuyên. (Kinh Nghiệm Dân Gian).
– Chữa tiểu tiện nhiều, hỗ trợ đái tháo đường: Thổ nhân sâm 60g, kim anh tử 60g, các vị trên cho vào ấm đổ 550ml nước, sắc nhỏ lửa còn 250ml nước chia 2 lần uống trong ngày. 5 ngày một liệu trình.
– Bổ khí huyết – chữa khí huyết suy yếu, người xanh gầy, thở yếu, hồi hộp, ít ngủ, kém ăn, mệt mỏi: Thổ nhân sâm 40, sắc nước uống trong ngày, cho vào ấm đổ 400ml nước, sắc nhỏ lửa còn 150ml nước chia 2 lần uống trong ngày. 10 ngày một liệu trình.
– Chữa đại tiện lỏng do tỳ hư: Thổ nhân sâm 30g, đại táo 15g, cho vào ấm đổ 550ml nước, sắc uống thay trà trong ngày.
– Hỗ trợ điều trị ho lâu ngày: Thổ nhân sâm, hà thủ ô trắng, thông thảo, mỗi vị 20g, gà một con nhỏ tương đương với 400g. Cách chế biến: Cho các nguyên liệu trên rửa sạch cho vào nồi hầm gà thêm khoảng 80 phút đến khi nước canh có màu trắng sữa. Khi gà chín nhừ, hớt bỏ bớt mỡ, múc gà ra một bát to, đổ hết nước hầm lên, ăn kèm với muối và hạt tiêu.
– Chữa mồ hôi trộm: Thổ nhân sâm 60g, dạ dày lợn nửa cái. Cách chế biến: Dạ dày làm sạch để ráo, cho vào nồi hầm thổ nhân sâm. Khi dạ dày chín nhừ, ăn kèm với muối và hạt tiêu.
– Người mới ốm dậy, sau phẫu thuật: Sườn lợn 300g, hoàng kỳ 200g, thổ nhân sâm 200g. Xương sườn lợn luộc qua rồi vớt bỏ bọt, hoàng kỳ sắc kỹ lấy nước. Cho hoàng kỳ và sườn lợn vào nồi, chế thêm nước, đun nhỏ lửa và om kỹ, khi đạt độ nhừ cho thổ nhân sâm vào đun tiếp 5 – 10 phút, nêm gia vị vừa đủ ăn với cơm. Mỗi tuần có thể ăn 2 – 3 bữa.
Ngoài ra, những người táo bón lâu ngày nên dùng lá thổ nhân sâm kết hợp với lá vông non và vừng đen đã rang cho nổ mỗi thứ 30g, rễ đinh lăng 20g cùng lá thiên lý non, nấu canh uống hằng ngày.
Lưu ý:
Nhiễm hàn tà tiêu chảy không nên dùng.
Mua bán dược liệu:
Giá bán tham khảo: Đang cập nhật.
